Een beschouwend verhaal over de Summer of Love die geen Summer of Love werd, maar wel festivalminnend Nederland samenbracht. ‘Ik werd vanochtend wakker met het gevoel dat ik zo lang miste. Energie, letterlijk energie.’
Bij de entree van park Lepelenburg staat een paard met platte kar. Het paard schijt, de boer raapt versgemaaid gras met een hooivork bijeen. Het is alsof we zojuist uit een tijdmachine zijn gestapt, maar we kwamen toch echt met de trein aan in Utrecht. Even knipperen we met de ogen en vragen we onszelf af: zijn we hier goed? Is dit de plek waar over een klein half uur de protestmars Unmute Us vol bombarie in beweging komt?
Het antwoord volgt weldra, want daar loopt een rastaman met zijn dreads weggestopt in een enorme leren hoed, een fluit in zijn hand en een gulle lach op zijn gezicht. Luttele seconden later volgt een gekostumeerde dame die rechtstreeks uit Lord of The Rings lijkt te zijn weggelopen, zo feeëriek oogt ze. En dan gaat het snel. Links, rechts, achter, voor: overal doemen kleurrijke mensen op, jong en oud, zwart en wit, getekend en onbevlekt. Een ding hebben hebben ze gemeen. Deze mensen komen hier met dezelfde missie. De maat is vol, de koek is op; groen licht voor de festivals en rap een beetje!
Zo vredelievend als die boer en zijn paard net oogden, zo vreedzaam verzamelen de mensen zich in het park. Ze lachen, ze proosten, ze zijn blij om uit het oog verloren collega-strijders te zien, maar af en toe zie je het toch echt in hun ogen, oplaaiend vuur en rebelse oprispingen, omdat dat wat ze het liefste doen al heel lang niet mag. Deze groeperende lieden komen uit liefde voor festivals, vanuit hun professie achter de schermen of gewoon als liefhebbende bezoekers.
Doelloos dolen ze al anderhalf jaar rond, want Rutte en consorten regeren met de rem erop. Dat was aanvankelijk wel te begrijpen, COVID-19 is een serieuze bedreiging voor de gezondheid en de evenementensector droeg graag bij aan het beteugelen daarvan, maar met het voortschrijden van de tijd groeide de onvrede over het beleid. Wat valt er nog te rijmen als de muziek wel klinkt bij een Formule 1-race maar niet bij de culturele podia?
Net als veel mensen volgde ik de willekeurige politieke sprongen met almaar stijgende verbazing. De ene keer was er aanzwellende euforie, want er gloorde licht, de andere keer was er een linkse directe die mij terugsloeg in het bestaan zonder die verheffende collectieve beleving van livemuziek en talrijke andere creatieve uitingen, want Rutte haalde toch weer uit.
Voor ik verder ga met mijn beschouwende relaas: laat ik mij introduceren. Ik ben Thijs Tomassen, 34 jaar, schrijver en al bijna twee decennia fervent festivalbezoeker. Dat begon met Willems Wondere Weiland in Hooglanderveen en kreeg een vervolg buiten de grenzen van mijn geboortedorp, in de stad Amersfoort waar ik het ontstaan en de groei van de festivals van de mannen van Kultlab van dichtbij meemaakte. Into the Woods, Into the Woods ADE, Wildeburg, Nachtbrigade Winterparade, Lepeltje Lepeltje, Kannen en Kruiken en verder terug in de tijd Fabeltjesstrand en feesten als Minimaal Kabaal, Bea, Tabea, Willem en Op je sloffen – de lijst is lang.
Ik volgde de verrichtingen van dit onbevangen collectief met mijn pen voor AD Amersfoortse Courant en dompelde mij op de festivals zelf gretig onder in alle creatieve uitspattingen. Ik vond er liefde, geluk, extase, nieuwe mensen, saamhorigheid, culturele verrijking, een ideale wereld. Dansen met de ogen dicht, kippenvel op de armen. Een knuffel van een wildvreemde. Gek gaan links vooraan.
'Dansen met de ogen dicht, kippenvel op de armen. Een knuffel van een wildvreemde. Gek gaan links vooraan'
Het tienjarig jubileum van Into the Woods in september 2019, afgetopt met een gratis derde dag als cadeau aan de stad, was de climax. In de laatste twee uur doolde ik alleen rond in het sprookjesachtige bos en nam ik alle zinnenprikkelende indrukken bewust in mij op, alsof ik ergens voorvoelde dat dit weleens een écht sluitstuk zou kunnen zijn. Wat me er in elk geval toe bewoog: een tiende keer is speciaal en dat ik er al zo lang deelgenoot van kan zijn, een fenomenale en landelijk aansprekende productie in eigen stad, maakte me een dankbaar mens. Het werd een memorabele ronde door het bos, voortgestuwd door de golven van geluk en eindigend met de vuist in de lucht bij Radio De Koperen Hond, waar zelfs de burgemeester nog werd toegezongen.
Dat bleek dus mijn laatste intense festivalervaring, al moet ik Into the Woods ADE een dikke maand later niet vergeten. Enfin, 2020 brak aan, het coronavirus denderde de wereld binnen door onze vernietigende omgang met moeder natuur en de festivalwereld ging gelijk de horeca en retail op slot. Dat was voor heel even niet eens zo heel erg, want er ontstond meer tijd voor contemplatie en bezinning. Het is goed om af en toe achterover te leunen en jezelf af te vragen waarom je de dingen doet die je zo graag doet. Waarom feesten we zo hard met zijn allen? Mijn redenen heb ik hierboven genoemd. Die zijn in mijn ogen niet escapistisch maar verrijkend van aard. Toch heb ik ook periodes gekend dat ik er te veel van genoot, met een biertje en een jointje meestal dichtbij. In balans blijven, doseren, het is zeker als niet-nuchtere festivalganger een kunst.
Nu ik toch in alle eerlijkheid bezig ben: er zijn wel erg veel festivals uit de grond gestampt in de afgelopen jaren. Nederland telt de meeste festivals ter wereld, terwijl ons landje toch echt maar een vlekkie op de wereldkaart is. Hoe meer vreugd hoe beter is een mooi adagium, maar wildgroei is ook weer niet wenselijk. Kwaliteit boven kwantiteit, toch?
Na een maand met weinig opdrachten begon mijn werk in de loop van april 2020 weer op gang te komen. Dat gaf me energie; ik doe uiteindelijk weinig liever dan schrijven, of het nu over de CEO van een techbedrijf gaat of een enthousiaste festivalorganisator. Mijn gedachten gingen allengs meer en meer uit naar al die strijders die normaal gesproken in het buitenseizoen de tofste evenementenproducties neerzetten. De decorbouwer, de programmeur, de stagemanager, de artiestenbegeleider, de foodtrucker, de installatiekunstenaar, de fotograaf, noem ze maar op, die strijders uit de flexibele schil rond festivalorganisaties die nu op andere manieren moesten proberen rond te komen. Ik trachtte mij denkbeeldig in hun situatie te verplaatsen en dat zag er donker uit, hoe licht het buiten ook was dankzij het onheilspellend mooie voorjaar.
'Niet lang daarna vroeg ik me af: als dit het met mij doet, hoe zouden de mensen in de sector zich dan voelen?'
De festivalloze zomer ging voorbij en de tweede lockdown met avondklok diende zich aan. Die was rauwer, taaier en duurde langer. Perspectief op betere tijden ontbrak geruime tijd, zeker voor de mensen die in de festivalbranche hun brood verdienen. Voor de bezoeker ontstond het fenomeen knaldrang; een niet te stillen honger om op te gaan in feestgedruis, om te dansen tot je erbij neervalt. Ik herkende vlagen daarvan. De pompende bas door mijn lijf, bewegen op zinderende ritmes. Kon ik het überhaupt nog wel, dansen? Waren de spieren nog soepel genoeg?
Vragen, zoveel vragen. En zoveel hunkering, allemachtig. Die hunkering groeide dit jaar met het aanbreken van een nieuw buitenseizoen. Net als mijn nieuwsgierigheid naar de collectieve opleving. Hoe zou het er straks aan toegaan als we weer mogen? Gaan we met z’n allen driedubbeldwars door het geluid? Ervaren we een extase zoals we die nog nooit ervaren hebben? Hoe, in meer poëtische bewoording, gaan we ontluiken?
Diezelfde nieuwsgierigheid bespeurde ik bij Mitchel Lensink (29), een bevriende fotograaf uit Amersfoort met wie ik graag samenwerk, spar en ideeën bedenk. Het was in het vroege voorjaar dat ons plan om De Ontluiking vast te leggen, gestalte kreeg. Om dat wat vermoedelijk memorabele geschiedenis wordt te documenteren. Hij met zijn lens, ik met mijn pen. Nieuwe energie, yes!
Er gloorde licht, maar het was allemaal nog flinterdun. Het grote vaccineren kwam laat op gang, de regering blonk uit in vage beloftes en festivalorganisaties leefden tussen hoop en vrees, al konden ze dankzij het garantiefonds wel aan de slag. Een tweede seizoen zonder producties zou een rampscenario zijn.
En toch kwam dat uit. Uitgerekend door een gigantische flater van de overheid, een mispeer van jewelste. De totaal misplaatste uitnodiging ‘Dansen met Janssen’ lokte hordes jongeren, pas net of nog helemaal niet gevaccineerd, dampende nachtclubs en danscafés in. Wat zelfs de 17 miljoen amateur-virologen in ons land hadden kunnen voorspellen gebeurde: het ging helemaal mis, het virus greep gewillig om zich heen.
Het bleek de genadeklap voor de festivalbranche, die juist zo haar best had gedaan om middels de Fieldlab-evenementen aan te tonen dat buitenevenementen wél veilig konden plaatsvinden. Buurland België vertaalde die onderzoeksresultaten met succes naar de praktijk, maar in Nederland ging er — stapsgewijs, leve de onzekerheid! — wederom een dikke streep door de festivalzomer. Wat de Summer of Love had moeten worden, spatte uiteindelijk uiteen als een zeepbel.
Ik merkte het ook aan mezelf: de deceptie kwam harder aan dan alle eerdere decepties in het afgelopen anderhalf jaar. Ik miste de collectieve beleving van livemuziek, de spontane ontmoetingen, dansen in verbroedering. En ik verlangde er hevig naar om weer reggaeplaten te draaien voor mensen, mijn liefde voor Jamaicaanse muziek te delen, want dat doe ik als onderdeel van Ease Out! Sound. Wat is er mooier dan culturen connecten?
Natuurlijk drong, zoals altijd als het allemaal ellendig dreigt te worden, de relativering zich aan mij op. Echte rampspoed is heel andere koek. Kijk naar Afghanistan, kijk naar het klimaat. Dat zijn de grote, levensbedreigende crises, dat zijn wereldproblemen. Het leed waar ik het nu over heb verbleekt daarbij. Maar moet ik het daardoor maar links laten liggen? Wegmoffelen onder het mom van: het kan veel erger? Nee, fuck it. Dit heeft impact op de levens van heel veel mensen en daarmee is het absoluut het uitlichten waard. Dat wat dichtbij gebeurt, in een welvarende omgeving, hoeft niet altijd als luxeprobleem afgedaan te worden.
Ik geef het dus maar volmondig toe: even was ik uit het lood geslagen. Mitchel en ik hadden in de startblokken gestaan om te vangen wat er zou gebeuren in de festivalvelden. Sterker nog: de eerste interviews en fotoreportages waren gemaakt. Tevergeefs, zo bleek. Daar gingen onze goede bedoelingen. Wat restte was een gevoel van leegte. Niet lang daarna vroeg ik me af: als dit het met mij doet, hoe zouden de mensen in de sector zich dan voelen? Ik kon me nauwelijks voorstellen dat zij nog de energie konden vinden om zich op te richten.
En toch is dat wat er gebeurt, deze zaterdagmiddag in Utrecht. Als iets kenmerkend is voor die tienduizenden strijders in de festival- en evenementenbranche, dan is het veerkracht. Lange tijd hielden zij zich tamelijk koest, maar nu is het de hoogste tijd om geluid te maken. En goed ook. Niet voor niets hebben de krachtenbundelende festivalorganisaties uit het hele land (onder andere Mojo, ID&T, Kultlab, Pinkpop, DGTL, Awakenings, Woohah!) hun protestmars tot Unmute Us gedoopt. Samen trekken ze er in diverse steden op uit met een karavaan van gelijkgestemde vakbroeders en volgelingen, rond aangeklede wagens waarop dj’s eindelijk weer knallende beats in de openbaarheid pompen. Ze zullen gehoord worden tot in Den Haag, voor minder doen ze het niet.
'We merken dat de branche kapot gaat. Dit is het moment om te laten zien: tot hier en niet verder'
Park Lepelenburg dus, hartje Nederland. Daar gaat de Utrechtse editie over twintig minuten van start. Het publiek stroomt toe, de opwinding is voelbaar. Creativiteit moet eruit en dus hebben veel deelnemers werk gemaakt van hun outfit en protestbord. ‘Wij hebben niet het eeuwige leven, laat ons weer raven’, heeft een ervaren festivalbezoekster opgeschreven. Nog geen twintig meter verderop staat een jochie met de tekst: ‘Ik wil later ook nog feesten’. Maar de overgrote meute bestaat uit twintigers en dertigers, de festivaldoelgroep bij uitstek. ‘Ik kan niet geloven dat dit de zomer was’, lezen we op het spandoek van een van hen. Dat de situatie schrijnend is voor veel mensen uit het werkveld maakt een dame haarfijn duidelijk: ‘Dvd-speler verkocht, wat nu?’
Natuurlijk zijn de festivalproducenten zelf ook present. Ik ontwaar Sijmen Stronks van Kultlab, nauw betrokken bij de organisatie van de protestmars. Lange tijd voerde hij samen met zijn kompanen de dialoog achter de schermen, maar blijkbaar is grover geschut nodig. Mobiliseren die handel, de straat op!
Stronks spreekt klare taal. ‘Het is klaar, man. Het voelt alsof we al anderhalf jaar aan het lijntje worden gehouden. De beslissingen die worden gemaakt zijn gebaseerd op pure willekeur. En die willekeur maakt dat wij ons als branche niet serieus genomen voelen. We merken dat de branche kapot gaat. Dit is het moment om te laten zien: tot hier en niet verder.
’Hij wijst op de investeringen die gedaan zijn, vanuit de overheid maar zeker ook de branche, om op een verantwoorde manier met een klein restrisico evenementen te organiseren. ‘Maar dat wordt steeds terzijde geschoven’, zegt Stronks. ‘Dat maakt de appel steeds zuurder. Als je dan ook nog weet dat in het buitenland, waar de situatie gelijkwaardig is, wél evenementen worden georganiseerd, en dat daarnaast in Nederland de voetbalstadions voor twee derde vol zitten en een enorm F1-evenement wordt georganiseerd, dan zijn dat de druppels die de emmer die al heel groot was doen overlopen.’
Hier komt een strijdbare jongeman op voor zijn professie, zijn vakbroeders en al die mensen die samen willen dansen. ‘Dan wordt er gezegd: het kan nu voor 750 man. Als je een beetje verstand hebt van events, dan weet je dat een festival organiseren voor 750 man geen hout snijdt. Ik durf te stellen dat niemand uit de politiek ooit op een rave is geweest. Wij zijn goed in evenementen organiseren en kunnen dat op een verantwoorde manier doen. Dat geeft ons nog meer body om te zeggen: de maat is vol. Het is belangrijk om te laten zien wat de evenementenindustrie nu is en waar we voor staan.’
Op welke impact hij hoopt? ‘We willen één ding: serieus genomen worden. We voelen ons monddood gemaakt. Het allerbelangrijkste is dat we bij de tekst in de persconferenties uitleg krijgen, want die uitleg ontbreekt steeds. En dat komt omdat de beslissingen niet uit te leggen zijn als je kijkt wat er elders wel mag.’
Het is zijn eerste protestmars als organisator. ‘En daarmee organiseren we voor de eerste keer iets waar we geen grip op hebben. Dat is best spannend, maar ik geloof altijd in de goedheid van de mens.’
Hij kijkt om zich heen. ‘Het wordt fucking vet. Supertof dat er een landelijke wave is ontstaan. De samenwerking met andere festivals is heel leuk. Zelf doen we mee met drie wagens, samen met De Koperen Hond en Raveplan. Met honderd meter tussen de trucks is het in totaal, samen met de wagens van de andere organisaties, een stoet van bijna een kilometer. En dat over een wandelroute van bijna vijf kilometer. Die soundsystems jongen, de line-up, het is fucking sick. En iedereen is er belangeloos bij betrokken, van de techniek tot de crewcatering. Dat is zo vet man. Ik heb nu al mensen gezien die ik zo lang niet heb gezien. Ik werd vanochtend echt wakker met het gevoel dat ik zo lang miste: energie, letterlijk energie.’
Ik werd vanochtend echt wakker met het gevoel dat ik zo lang miste: energie, letterlijk energie’
Het is bijna twee uur, het park is in een mum van tijd volgestroomd met mensen die zich willen laten horen voor de festivalwereld. ‘Ik heb nog even opgezocht wat het verschil is tussen een protest en een demonstratie’, zegt bezoeker Sjakko, die zijn protestdebuut beleeft. ‘Maar een protest is gewoon een vorm van demonstratie. Moet jij een biertje?’
Op het podium is beweging. Domien Verschuuren verschijnt ten tonele, radio-dj bij Qmusic. Hij trapt de mars af. ‘Anderhalf jaar hebben we onze mond moeten houden. Het is tijd om die mond te ontsnoeren en heel veel lawaai te maken. Want hoe sta je dag na dag op om te gaan voor je passie als je weet dat die passie niet goed uitgevoerd kan worden? Het is klaar, de maat is vol, stop de willekeur! We gaan geluid maken! Kijk even naast je, daar staan je festivalbuddies of misschien wel iemand met wie je een levenslange vriendschap had kunnen opbouwen in de rij van de toiletten. Laten we het gezellig houden. We zijn een vreedzame demonstratie. Het gaat niet over vaccineren, niet over testen voor toegang, het gaat vandaag om de festivalbranche!’
Het is zover. Fluiten klinken, gejoel zwelt aan en de duizenden mensen vormen al snel een gigantische sliert die door het Utrechtse straatbeeld meandert. In de verte klinken de beats vanaf de trucks al, klaar om de massa aan te voeren en op te zwepen. Het is voor het eerst in anderhalf jaar dat ik zoveel mensen bij elkaar zie, lieve mensen, maar er komt wel wat op me af. ‘Heb ik ook’, zegt Mitchel over deze luidruchtige samenkomst na een ellenlang prikkelloos bestaan.
Er staat ons nog veel meer te wachten. Een toeter galmt over de straten, de vuige houseplaten klinken harder en harder vanaf de karren. De anderhalve meter gaat bij het diehard partypubliek overboord; zij stellen zich strijdlustig op achter de zachtjes rijdende trucks en gaan er met gestrekt been in, dansend voor volk en festivalland.
Neem de ‘schoolbus’ van Into the Woods & Wildeburg, waar dj’s Bastienne, Bengkulu en de in Amersfoort legendarische Paul Fakking Niezen de ene na de andere elektronische banger draaien. In geformeerde linies dansen de uitzinnige feestbeesten de frustraties van zich af; een jongedame gaat zelfs strijdvaardig tekeer in een voortgeduwd winkelwagentje.
Ondertussen gaan de noodklok luidende protestborden op het ritme heen en weer. ‘Was dit het laatste uur van cultuur?’ ‘Lang genoeg in retraite’. ‘We’ve lost dancing’. ‘Ik mis mijn uitlaatklep (uitgaansklep)’. Het is een protest en een feest in een, want ja, nu iedereen er toch weer is na zo’n lange tijd en er eindelijk muziek klinkt uit dikke boxen, kan er net zo goed flink gebeest worden. Halve liter bier in de hand en gaan!
De binnenstad van Utrecht wordt overgenomen door een uitgelaten bende, glimlachend gadegeslagen door omwonenden vanaf balkons en argeloze passanten die langs de kant van de weg toch echt even moeten inhouden. Een onvertogen woord valt er niet. Vreedzaam is het en vreedzaam zal het blijven.
Maurice van de Berkt van Kultlab ziet dat het goed is. ‘Superdik hoeveel mensen er op de been zijn om festivals te supporten. Zoveel vette karren, goed geluid, borden met de mooiste leuzen. Je voelt dat het diep zit bij mensen. Ja man, keihard nodig dit.’ Hij valt even stil. ‘Ik ben mijn ogen aan het uitkijken ondertussen. Het is een bonte stoet. Voor ons als organisatie is het zo vet om mensen weer te kunnen mobiliseren en een doel te geven. Dat is echt kicken.’
De opkomst, naar later blijkt zevenduizend man in Utrecht en zeventigduizend in heel Nederland, is waarop hij gehoopt had. ‘En toch blijft er genoeg ruimte voor iedereen. Het is best spannend allemaal. Je wil dat je boodschap goed overkomt. Dat is superbelangrijk. Het moet niet lijken op een gewoon festival in de stad. Het gaat om die zaak waar we ons allemaal keihard voor maken, dat festivals weer mogelijk worden. Mensen moeten zien en snappen dat het een demonstratie is, maar volgens mij komt dat zeker over op deze manier. We zullen zien hoe de overheid gaat reageren. Ze kunnen dit niet negeren. Er is genoeg geluid in elk geval.’
Het zijn bijna surrealistische beelden als de stoet het stationsgebied en Hoog Catharijne nadert. Tussen de gebouwen door dendert de festivalenclave voort, voorbijtrekkende forenzen in verwondering achterlatend. Ze koerst recht op een onderdoorgang af. Gaat het gebeuren? Ja, het gaat gebeuren. Voor heel even een ouderwetse tunnelrave. De dj’s op de tien karren leggen hun gruizigste platen, de ravers in hun kielzog stijgen nog wat meer op. Oude tijden herleven. Even.
Want eenmaal de onderdoorgang gepasseerd vervolgt de karavaan haar weg richting park Lepelenburg. Dan is de festivalronde door Utrecht volbracht. Voor ons het moment om ertussenuit te piepen. De vibe is gevangen, geschiedenis gedocumenteerd.¹ De Ontluiking is begonnen. Actievoerend weliswaar, maar hé, is het niet wat ze zeggen? Zonder strijd geen victorie? Het zoet zal nog lekkerder smaken straks. Een ding is zeker: wij zijn erbij om ervan te proeven. En het vervolgens vast te leggen voor de eeuwigheid. Omdat dat wat voorbijgaat soms te bijzonder is om in de vergetelheid te laten verdwijnen.
Daar gaan we, op naar Amersfoort. Biertje om te proosten. Een boks. Kippenvel. Recapituleren. Wat hebben we zojuist allemaal meegemaakt? Op vertrouwde grond stappen we weer uit, nog altijd natollend. De trein glijdt verder. Ik kijk haar over mijn schouder na. Of was het toch een tijdmachine?
1) Na de protestmars bleef het stil vanuit Den Haag. En dus vond op 11 september een tweede editie van de Unmute Us-actie plaats. Nog groter, nog luidruchtiger. In de week die volgde kondigde Rutte de versoepelingen voor de evenementenbranche aan.
Schrijf je in voor de nieuwsbrief en ontvang onze prille producties als eerste.
